Το γυναικείο βλέμμα στο σύγχρονο δημιουργικό ντοκιμαντέρ

Πολλές συζητήσεις, αφιερώματα, αναλύσεις γίνονται τα τελευταία χρόνια γύρω από τη γυναίκα και τον κινηματογράφο, το γυναικείο βλέμμα, αν μπορούμε να διακρίνουμε το φύλο πίσω από μια ταινία και κατά πόσο χρειάζεται το σινεμά τέτοιους διαχωρισμούς, για τις ποσοστώσεις και τις ίσες ευκαιρίες των γυναικών στην εργασία και τη χρηματοδότηση, τις έμφυλες αναπαραστάσεις κλπ.
Αυτές οι πολύ σημαντικές συζητήσεις, εκτός των αλλαγών στον εργασιακό χώρο που ευχόμαστε να επιφέρουν, μας φέρνουν σε επαφή με τα έργα γυναικών σκηνοθετριών, σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από ό,τι παλιότερα. Με αυτόν τον τρόπο αρχίζει να εγγράφεται στο υποσυνείδητο των θεατών ότι: ΝΑΙ, οι γυναίκες ήταν και είναι παρούσες καλλιτεχνικά στον κινηματογράφο, με όραμα και αυθεντικές φωνές και αξίζει να σκύψουμε και να ασχοληθούμε με τη δουλειά τους.
Όταν κλήθηκα από το φεστιβάλ Ολυμπίας να επιμεληθώ ένα αφιέρωμα για το γυναικείο βλέμμα, η χαρά και η ευθύνη ήταν μεγάλη. Αναρωτήθηκα πρώτα από όλα σαν κινηματογραφίστρια: ποιες είναι εκείνες οι ταινίες γυναικών, ποιες είναι εκείνες οι ματιές και οι γραφές που με εμπνέουν και μου δείχνουν ένα άλλο τρόπο θέασης του εαυτού και του κόσμου, των σχέσεων, και μερικών θεματικών που μας πονάνε ως γυναίκες, όπως η σχέση μας με το σώμα και την εξωτερική ομορφιά, η μητρότητα, η έμφυλη βία, το δικαίωμα στην εργασία κλπ.
Ποιες είναι οι κινηματογραφικές γραφές εκείνες που είναι απελευθερωμένες από την αφηγηματική δομή που έχει διαμορφωθεί παραδοσιακά και ανά τους αιώνες από άνδρες αφηγητές; Μπορούν αυτές οι γραφές να περιοριστούν σε μια κατηγορία όπως «το γυναικείο βλέμμα;», είναι το γυναικείο βλέμμα μια κατηγορία οριζόντια και παγκόσμια ή μιλάμε για υποκειμενικότητες που έχουν ως κοινή αφετηρία ότι μεγάλωσαν σε γυναικεία σώματα σε πατριαρχικές κοινωνίες η καθεμιά με διαφορετικό πλέγμα προνομίων κι ελευθεριών;
Ένα άλλο ερώτημα αλλά και στόχος ήταν: θα μπορούσαν οι ταινίες να ενδιέφεραν ένα νεανικό κοινό; θα μπορέσει ένα νεανικό κοινό που θα δει αυτές τις ταινίες, να διακρίνει την ιδιαίτερη και διαφορετική ματιά κι ευαισθησία και να προβληματιστεί σχετικά με το ποιος/ποια/ποιο είναι πίσω από την κάμερα και αν αυτό έχει σημασία στο πως εισπράττουμε και «διαβάζουμε» μια ταινία;
Αποφάσισα να στραφώ στο σινεμά τεκμηρίωσης, ένα είδος που επιτρέπει σε μια κινηματογραφίστρια, χωρίς πολλά μέσα και πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις, να παράγει ουσιαστικό καλλιτεχνικό έργο. Στράφηκα σε γυναίκες που σήκωσαν την κάμερα και είχαν το θάρρος εκφράσουν τη δική τους υποκειμενικότητα μέσα από τις ιστορίες τους: Από πρωτοπόρες σκηνοθέτριες που μας έδειξαν το δρόμο όπως η Ανιές Βαρντά, μέχρι νέες καλλιτέχνιδες που έκαναν πρόσφατα την πρώτη τους μεγάλου μήκους, όπως η Χριστίνα Φοίβη, έχω τη χαρά να παρουσιάσω μερικές ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους, πολύ διαφορετικές μεταξύ τους αλλά με κάποια «κοινά» γνωρίσματα: την προσωπική εμπλοκή στην αφήγηση της ταινίας, συχνά με στοιχεία αυτό-βιογραφίας και αυτό-εθνογραφίας και την υιοθέτηση ενός συμμετοχικού και κατ’ επέκταση αυτοσχεδιαστικού τρόπου δημιουργίας μιας ταινίας, που, χωρίς να αφαιρεί τίποτα από την ιδιοσυγκρασιακή έκφραση και την καλλιτεχνική διάνοια των δημιουργών, απελευθερώνεται από την αυστηρότητα και την ιεραρχία του auteur σινεμά.

Άρτεμις Αναστασιάδου, σκηνοθέτρια