Μαθαίνοντας τη γλώσσα της εικόνας.

 

Των Δημήτρη Σπύρου και Παντελή Παντελόγλου*

 

Ο σημερινός κόσμος κυριαρχείται από την εικόνα, και μάλιστα την κινούμενη εικόνα, είτε συζητάμε για την τηλεόραση, είτε για το Διαδίκτυο με τις πλατφόρμες του. Αποδέκτες του βομβαρδισμού των εικόνων είμαστε όλοι και οι αρνητικές συνέπειες αυτού του βομβαρδισμού είναι πολλές, με σημαντικότερη να τη μάστιγα των fake news. Υπάρχει άραγε τρόπος να αντιστραφεί αυτό το κλίμα;

Το Φεστιβάλ Ολυμπίας και το Νεανικό Πλάνο υποστηρίζουν ότι όργανο αυτής της αντιστροφής οφείλει και μπορεί να είναι η κινηματογραφική εκπαίδευση, δηλαδή η προσπάθεια να οργανωθεί με έναν συνεκτικό τρόπο η μελέτη της γλώσσας του κινηματογράφου και της εικόνας γενικότερα, ειδικά στις διαμορφωτικές παιδικές και νεανικές ηλικίες, ώστε οι αποδέκτες της εικόνας να καταλαβαίνουν τι βλέπουν. Θεωρούμε ότι, αν και το σινεμά προηγήθηκε της τηλεόρασης και του Διαδικτύου, με τα οποία μοιράζεται κοινά χαρακτηριστικά, διατηρεί την καλλιτεχνική του αυτονομία ως μια μορφή τέχνης, και μάλιστα η πλέον σύγχρονη και συλλογική, και γι’ αυτό μπορεί να αποτελέσει τον οδικό χάρτη για τις νεότερες ηλικίες ώστε να πλοηγηθούν αποτελεσματικά στον ωκεανό της οπτικής πληροφορίας.

Καθώς η εξ αποστάσεως εκπαίδευση κερδίζει θέση στα πρωτοσέλιδα, υπό τις παρούσες συνθήκες εξαίρεσης θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ο κινηματογράφος αποτέλεσε το πρώτο, μετά τη γραφή, μέσο μετάδοσης εκπαιδευτικού μορφωτικού υλικού στη σύγχρονη Ιστορία της ανθρωπότητας. Όμως σήμερα η ανάγκη να μάθουμε για το σινεμά δεν μπορεί να αγνοεί τις υπάρχουσες τεχνολογικές δυνατότητες. Η διάδοση της τέχνης του κινηματογράφου και η παρακολούθησή της δεν μπορεί να αγνοεί ότι η ίδια η παραγωγή της έχει τεχνολογική βάση, εξαιρετικά σύγχρονη μάλιστα στις μέρες μας.

Οι ψηφιακοί οδηγοί μελέτης μας

Το Νεανικό Πλάνο και το Φεστιβάλ Ολυμπίας πειραματίζονται τα τελευταία χρόνια με εναλλακτικές διαδικτυακές μεθόδους διδασκαλίας οι οποίες επιχειρούν να προεκτείνουν την πάντοτε μη δασκαλοκεντρική άποψή τους, την αλληλοδιδακτική θα έλεγε κανείς. Έτσι, έχουν αναπτύξει οδηγούς μελέτης συγκεκριμένων κινηματογραφικών ταινιών οι οποίοι μπορούν να εφαρμοστούν με σύγχρονο ή ασύγχρονο τρόπο, κατ’ ιδίαν ή σε ομάδες μαθητών.

Οι ψηφιακοί οδηγοί μελέτης απευθύνονται τόσο στον τελικό θεατή όσο και στον εκπαιδευτικό που μπορεί να καθοδηγεί μια ομάδα μαθητών. Αποτελούνται από τρία βασικά μέρη:

α. Πριν την προβολή: Περιλαμβάνεται πληροφοριακό υλικό για την ταινία, η υπόθεση, το τρέιλερ, παρουσιάσεις της ταινίας από συντελεστές της, συνεντεύξεις του σκηνοθέτη της και άλλο υλικό που μπορεί να κεντρίσει το ενδιαφέρον. Με το υλικό αυτό προϊδεάζονται οι νεαροί θεατές και μπαίνουν στο κλίμα της ταινίας, μια διαδικασία που έχει αποδειχτεί πολύτιμη σε βάθος χρόνου, μια που συχνά οι ταινίες παρουσιάζουν θέματα και καταστάσεις για τα οποία οι θεατές δεν έχουν ιδέα πριν την ταινία. Έχοντας αποκτήσει αυτά τα βασικά εφόδια μπορεί κανείς να προχωρήσει πια στην ίδια τη θέαση της ταινίας. Ιδανικό σενάριο για εμάς παραμένει η θέαση μαζί με άλλους θεατές στην κινηματογραφική αίθουσα, αλλά φυσικά η κινηματογραφική αίθουσα δεν είναι η μόνη επιλογή. Ειδικά μάλιστα σε καιρούς κορωνοϊού, δεν είναι καν επιλογή…

β. Μετά την προβολή: Εδώ περιλαμβάνονται επιλεγμένες παρατηρήσεις τριών ειδών – ανάλυσης περιεχομένου, κινηματογραφικής τεχνικής και ευρύτερες προεκτάσεις. Πρόκειται για ευσύνοπτες παρατηρήσεις που όλες μαζί φτιάχνουν ένα παζλ, αλλά η καθεμιά τους μπορεί να λειτουργήσει και ξεχωριστά. Αυτό επιτρέπει στους χρήστες να δώσουν βάρος στα σημεία εκείνα που τους φαίνονται πιο ενδιαφέροντα ή πιο σχετικά με τον δικό τους προβληματισμό.

 

Περιεχόμενο και τεχνικές

Μας ενδιαφέρει να αντιληφθούν τα παιδιά τόσο το περιεχόμενο όσο και τις τεχνικές του storytelling (παρατηρήσεις ανάλυσης περιεχομένου και κινηματογραφικής γλώσσας), αλλά και να συνδέσουν την ταινία με άλλα γνωστικά αντικείμενα που ενδεχομένως έχουν ήδη αγγίξει στη σχολική τους εμπειρία (παρατηρήσεις ευρύτερων προεκτάσεων).

Σε ό,τι αφορά τις τεχνικές, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταλάβουν ότι, όπως το σινεμά είναι μια οργανωμένη κατασκευή, με τους “αρχιτεκτονικούς” και “στατικούς” κανόνες της, χωρίς τους οποίους θα καταρρεύσει, έτσι και κάθε κινούμενη εικόνα είναι προϊόν κατασκευής και άρα θα πρέπει κανείς να την αντιμετωπίζει με τη δέουσα επιφύλαξη ως προς την αλήθεια της (στο αρνητικό σενάριο) ή να την εκτιμά ακριβώς για τον τρόπο που συγκροτεί αυτή την αλήθεια (στο θετικό σενάριο).

Για την κατηγορία των “προεκτάσεων” προσπαθούμε να συνδέουμε συγκεκριμένα θέματα της ταινίας με συγκεκριμένες πτυχές του εκπαιδευτικού αναλυτικού προγράμματος διαφόρων ηλικιών. Κάτι τέτοιο είναι βέβαια ιδιαίτερα χρήσιμο και στους εκπαιδευτικούς που αναζητούν βοηθητικό εποπτικό υλικό για τα θέματα που πρέπει να διδάξουν στα μαθήματά τους.

γ. Πρόσθετο υλικό: Εδώ περιλαμβάνεται άλλο υλικό, χρήσιμο πιο πολύ στον εκπαιδευτικό, το οποίο θα μπορούσαμε να πούμε ότι προσομοιάζει σε αυτό που είναι γνωστό ως “βιβλίο του δασκάλου” στο παραδοσιακό εκπαιδευτικό υλικό. Προτείνονται δράσεις, παρέχονται αναλύσεις και συνοδευτικά κείμενα κ.λπ., το είδος του υλικού δηλαδή που μπορεί να αξιοποιήσει ο φιλότιμος εκπαιδευτικός που θα επενδύσει λίγο χρόνο παραπάνω στην προετοιμασία του.

Οι οδηγοί μελέτης είναι αρθρωτοί και δυναμικοί. Το περιεχόμενο μπορεί να εμπλουτίζεται καθώς περνά ο καιρός, ενώ νέα θέματα μπορούν να προστίθενται ή παλιότερα να αφαιρούνται. Η οργανωμένη κινηματογραφική εκπαίδευση στη χώρα μας παραμένει, όσον αφορά τις δραστηριότητες της επίσημης εκπαίδευσης, μια ελπίδα για το μέλλον. Όμως το μέλλον είναι εδώ…

 

* Ο Δημήτρης Σπύρου είναι σκηνοθέτης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους και ο Παντελής Παντελόγλου είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος, αναπληρωτής καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας.